PROPINSI PASUNDAN (Dok.Salakanagara)

Sok aya nu nanya, ari Propinsi Pasundan teh mana?
Naon pangna dingaranan Propinsi Pasundan?

Kieu eta teh. Ari nu disebut Propinsi Pasundan nya eta Province West Java anu diadegkeun taun 1925. Wewengkonna ngurung Propinsi Jawa Barat, Propinsi Banten jeung Daerah Khusus Ibukota Jakarta Raya (DKI Jaya) ayeuna. Ari pangna disebut Propinsi Pasundan, ku lantaran, kapan dina putusanana ge disebutkeun yen ngaran ieu propinsi teh bisa disebut Provincie West Java, jeung bisa oge disebut Propinsi Pasundan. Provincie West Java disebut ku urang Walanda boh dina caritaan sapopoeé dina basa Walanda boh dina administrasi pamarentahan kolonial Hindia Walanda anu memang ngagunakeun basa Walanda oge. Ari Propinsi Pasundan geus biasa disebut ku urang pribumi dina basa urang pribumi, babakuna ku urang Sunda dina basa Sunda. “West Java, in inheemsche talen aan te duiden als Pasoendan,” kitu antarana rengkolna dina putusanana teh. Sundana, “Ari Propinsi Jawa Barat teh dina basa pribumi mah ngindung kana Propinsi Pasoendan.” Cindekna, “West Java” cek Walanda, “Pasoendan” cek urang. Ieu propinsi resmi ngadeg ti mimiti 1 Januari 1926
.
Sigana hade mun dibejerbéaskeun bubuk leutikna. Propinsi teh wangunan daerah administrasi pamarentahan anu perenahna handapeun pamarentah puseur, luhureun karesidenan jeung kabupaten. Di urang mah propinsi teh kaasup wangunan daerah administrasi pamarentahan nu anyar. Anu geus aya di abad samemehna keneh (abad ka-19) mah wangunan karesidenan jeung kabupaten. Kecap propinsi dina basa Sunda asalna tina basa Walanda provincie.

Perlu diécéskeun heula yen jaman harita (jaman kolonial) aya dua rupa pamarentahan anu dipake ngokolakeun masarakat jeung lemah cai urang, nyaeta pamaréntahan tradisional jeung pamarentahan kolonial. Pamarentahan tradisional dikokolakeun ku bangsa urang sorangan (pribumi, bumiputera) dumasar kana tradisi anu geus ngabaku di urang ti jaman baheula kéneh. Ari pamarentahan kolonial dikokolakeun ku bangsa deungeun (bangsa Walanda) anu ngajajah bangsa urang dumasar kana tradisi jeung aturan anu dijieun ku maranéhna.

Éta dua pamaréntahan sasatna misah boh aturanana boh nu mingpinna, ngan kalungguhanana pamarentahan kolonial saluhureun pamaréntahan tradisional. Pamarentahan kolonial ti karesidenan ka luhur, ari pamaréntahan tradisional ti kabupatén ka handap. Jadi, nu nyekel pamarentahan kolonial (ti residen, malah asisten residen, ka luhur) bisa ngatur jeung marentah nu nyekel pamarentahan tradisional (ti bupati ka handap).

Wangunan daerah administrasi pamarentahan propinsi lahir dumasar kana gagasan ti Karajaan walanda anu diucapkeun dina pidato Ratu Walanda tanggal 1 Januari 1900 yen, Dawuh Ratu, Karajaan walanda baris ngagunakeun sistem desentralisasi enggoning ngokolakeun pamarentahan kolonial di Hindia Walanda (Indonesia ayeuna). Dina sistem pamarentahan desentralisasi pamarentah daérah miboga hak pikeun ngatur tur ngawaragadan enggoning ngokolakeun pamaréentahan di daérahna sorangan. Ku cara kitu, ceuk tiorina mah, masarakat pribumi bakal leuwih ningkat kahirupan ekonomina jeung kahirupan sosialna.

Pikeun ngalaksanakeun eta jangji nya kaluar Undang-undang Desentralisasi (Decentralisatiewet) taun 1903. Deg diadegkeun wangunan daerah administrasi pamarentahan kota Gemeente. Sundana, Haminte. Nya eta Gameente: Batavia, Meester Cornelis (Jatinegara), Buitenzorg (Bogor), Sukabumi, Bandung, jeung Cirebon. Anu nyekel pamareéntahanana burgemeester (walikota). Nu jaradi burgemeester kabeéh urang Walanda. Sagigireun eéta, aya Gemeenteraad (Dewan Haminte) anu ulubiung ngokolakeun daerahna.

Singhoreng ngadegna haminte teh saenyana mah pikeun nyumponan pamenta masarakat urang Éropah nu lolobana dumuk di kota-kota. Maranehna butuh ku pirang-pirang fasilitas pikeun hirup kumbuh sapopoé kayaning imah, cai, gas, jalan, kamalir cai, taman, dahareun, tempat kalangenan, jeung sajaba ti eta. Éstuning lain pikeun ningkatkeun karaharjaan masarakat pribumi nu harita hirupna sakitu katalangsarana. Buktina, haminte ngan diadegkeun di kota-kota anu urang Éropah (Walanda) loba dumuk di dinya. Teéteéla pamarentah kolonial leuwih ngutamakeun kapentingan bangsana sorangan batan kapentingan pribumi.

Der Perang Dunya I di Éropah (1914-1918). Jeprut “tali mimitran” antara Karajaan Walanda jeung Hindia Walanda pegat. Kuniang kasadar katut pamadegan boh ti urang pribumi boh ti urang Éropah nu dumuk di dieu yen pamarentahan desentralisasi teh dina emprona mah teu nyugemakeun. Ari sababna kakawasaan pamarentah daerah diwatesanan pisan.
Ku kituna, muncul usul sangkan pamareéntah daerah dibere kakawasaan nu leuwih lega ambahanana jeung leuwih loba garapanana bari jeung gede wewenangna. Nya dina taun 1922 kaluar Undang-undang Robahan Pamarentahan (Bestuurhervormingswet).

Dumasar kana eta undang-undang, ditetepkeun yen kabupaten daerah otonom nu ngabogaan Déewan Kabupaten (Regentschapraad). Gemeente diangsrodkeun statusna jadi Stadsgemeente (Haminte Kota). Sagigireun eta, muncul konsep gewest (wilayah) anu diwangun ku dua wilayah administrasi pamarentahan, nya eta provincie (propinsi) jeung regentschap (kabupatéen). Propinsi wewengkonna leuwih lega batan kabupaten, malah ngurung sababaraha kabupaten, tur dipingpin ku gupernur (gouverneur) sarta dibarengan ku Provincialeraad (Déewan Propinsi).
Pikeun ngalaksanakeun undang-undang anyar, kaluar aturan pamarentah nu tujuanana muka lawang pikeun ngadegkeun wilayah ekonomi propinsi (Staatsblad nomer 78 taun 1924). Geus kitu mah kaluar putusan anu netepkeun ngadegna wilayah administrasi pamaréntahan propinsi di Pulo Jawa.

Propinsi anu pangheulana diadegkeun teh Provincie West Java nu ku urang pribumi, babakuna ku urang Sunda beunang disebut Propinsi Pasundan tea. Sesebutan kitu pikeun urang pribumi mah ladang héeseé cape merjoangkeun Paguyuban Pasundan. Propisni Pasundan diadegkeun dumasar kana aturan pamareéntah anu kaunggel dina Staatsblad (Lembaran Negara) taun 1925 nomer 378 tanggal 14 Agustus 1925. Dina katangtuanana disebutkeun yéen Propinsi Pasundan kalawan sah ngadeg ti mimiti tanggal 1 Januari 1926. Ti dinya ngadeg Provincie Oos Java (Provinsi Jawa Wetan) jeung Provincie Midden Java (Propinsi Jawa Tengah) dina taun 1928 jeung taun 1929.

Ditetepkeun deuih yen puseur dayeuh pamarentahan Propinsi Pasundan teh Batavia (Jakarta ayeuna mah). Kantorna di Jakarta Kota nu ayeuna gedongna dipake Museum Kota Jakarta, teu jauh ti setatsion kareéta api Beos (Setatsion Kota). Kalang pamarentahanana ngurung lima karesidéenan, 18 kabupaten, jeung genep haminte kota, nyae éta (1) Karesidenan Banten anu diwangun ju Kabupaten Serang, Pandeglang, jeung Lebak, (2) Karesidenan Batavia anu diwangun ku Kabupaten Jakarta, Jatinegara, jeung Karawang, (3) Karesidenan Buitenzorg anu diwangun ku Kabupateén Bogor, Cianjur, jeung Sukabumi, (4) Karesidénan Priangan anu diwangun ku Kabupateén Bandung, Sumedang, Garut, Tasikmalaya, jeung Ciamis, sarta (5) Karesidéenan Cirebon anu diwangun ku Kabupaten Cirebon, Kuningan, Majalengka, jeung Indramayu. Ari genep haminte nyae éta Batavia, Meester Cornelis, Buitenzorg, Sukabumi, Bandung, jeung Cirebon.

Dicutat ti buku Nu Maranggung Dina Sajarah Sunda seratan Dr. Edi S. Ekadjati

Ilustrasi gambar tina Google