RUMPAKA SATUTAS PERANG BUBAT

Oleh Ki H Ihwan Natapradja 

di KANDAGA SUNDA - KOMARA WIBAWA JAYA DI BUWANA (Berkas)

 

LAWANG SAKÉTÉNG

 Ngagali peupeuyeuman nu geus ratusan taun disidem, kiwari diguar malah mandar jadi cacaang, ka sing saha anu ngagunemcaturkeun hiji kajadian nu dibéré ngaran Perang Bubat. Sampurasun… Lawang sakéténg kiwari dibuka dina enas galur intina, nalika Majapait nu diluluguan ku Hayam wuruk nu gaduh papatih Gajah Mada. Hiji kaayaan nu tempatna di wewengkon Jawa Timur, masih na amparan hiji nusa atawa pulo, di Beulah kulon kacatur aya hiji wanoja nu kawentar ku kageulisasanana, turunan rundayan ti hiji pamangku karajaan Galuh Kawali, ieu dua karajaan boga kamerdékaan séwang-séwangan. Dijéntrékeun karajaan nu di beulah kulon téh, nya dipupuhuan anu gaduh asma Prabu Maharaja Lingga Buana, astakalih putrana nu binékas wastana Dyah Pitaloka Citraresmi. Nya, Nyi Putri ieu pisan anu ngajadikeun Raja Hayam Wuruk gering nangtung ngalanglayung, kabungbulengan rasa nu anteb katresna nu teu kabendung. Teu dicaturkeun kumaha mimitina, nu écés ti Galuh arindit ngétankeun diwuwuh ku sahampalan prajurit.

Cag…tunda da geus tépi ka wewengkon nu geus diperenahkeun.

Hayam Wuruk bungah anu dianti-anti geus cunduk, sakumaha ilaharna tur geus disayagakeun ti anggalna, rék dipapag ku kahormatan karajaan, nya harita direureuhkeun heula di tempat anu ngaran Bubat téa, lilana éta ngareureuh 7 poé bingbilangan.

Dina waktu keur nungguan bingbilangan kana tujuh poé, nya aya nu daratang nu ngakukeun utusan ti Majapait, ti dinya kajadian gunem catur antara anu ngakukeun utusan ti Majapait jeung ti pihak karajaan Galuh. Ti pihak karajaan Galuh tetep ngadagoan nepi ka 7 poé sakumaha anu geus dirarancang téa, sedengkeun ceuk utusan nu ngakukeun ti Majapait kudu harita indit ka karaton Majapait kalawan némbongkeun surat anu dicap karajaan. Ku lantaran dina adu rényom éta pada-pada embung éléh, nya antukna kajadian garelut anu kiwari disarebut Perang Bubat. Dina ieu hal urang lenyepan kumaha posisi Gajah Mada anu sabenerna? Nu datang ka éta tempat téh utusan anu ngaku-ngaku Patih Gajah Mada. Patih Gajah Mada anu asli harita disamunikeun ku kelompok nu ngayakeun makar ka dirina, kadatangan rombongan ti karajaan Galuh Kawali anu tujuanana rék ngadahupkeun antara Raja Hayam Wuruk jeung Putri Sunda, dijadikeun kasempetan ku maranéhanana. Ieu hal dilantarankeun aya intrik politik anu mémang teu resepeun kana ketak pulitikna Gajah Mada anu mangsa harita keur ngagedurkeun sumanget persatuan Nusantara.

I. NYUNGSANG NA PAKÉWUH NU SULAYA   

Hampura ka balaréa, lain rék megatkeun baraya katut rundayan tapi kitu igelna kahirupan nu geus kajamanan. Dina lolongkrang, rénghap na nafas, nu tagiwur ku rasa, nyidem asmananing titis tulis, ngahanca léngkah pajueun hirup, sanggeus ngukur lampah. Muru ngétan seja nemonan pangangkir hiji raspati nu ngaguar tur mupuhuan Karajaan nu nelah tanah Majapait. Teu kaungkab dina rasa, teu kajudi dina hulu kolbu, éstu mangsa nu nyérélék mawa poék. Sugan, pédah haté kebek ku kabungah diangkir ku pupuhu nagari anu didadasaran ku kameumeut rasa kacinta, tapi dalah di kumaha???

Anjog ka hiji tempat, éta mustika kabungah sirna, nu aya ngajadikeun hiji gurat kapeurih, kapait, jauh tina lukisan nu minuhan rasa nu dipiboga ku sakabéh manusa, nyatana ngagedur rasa katresna. Sanggeus apal pasungsang dina nyatana, ngabéla hirup nangtungkeun hiji ajén pinajén, anu kacangkalak ku napsu kadunyaan, ngadhohirkeun nepi ka ngaleungitkeun, ngaku satria, nu aya nimbulkeun rasa hawek, ngajauhan tur ngaragragkeun komara maranéhanana nu moal leungit, geus ngawewejét nepi ka moal lila deui nagarana ancur tideuha tina jangji nu sulaya. Geura heug tarempokeun ku dulur-dulur sakabéhna. Ahirna medar jurit pikeun ngabélaan basa nu cenah diangkir kalayan ngemban kaajegan nagara séwang-séwangan, ngaliurkeun rasa kahéman.

Teu loba balad nu milu lumampah, matak teu kasebut tur teu bisa dilandi naha nu kitu téh perang? Da ceuk kuring luyuna mah disebut campuh garelut nu teu saimbang. Ngorolos nyalametkeun diri, paburencay, pikeun ngaleungitkeun raratan, aya nu salamet aya nu perlaya. Ngejat muru jalan ka kulonkeun malikan jalan nu geus kasorang, patebih jeung ingkang rama, dibarengan ku dalapan para dayang, teu kasusul teu kaberik, teu ngarasa aya nu ngudag, katipu ku panyamaran, malih rupa sangkar kurungan. Moal loba nu dicatur sanggeus tepi ka nagari deui, geus diniatan ti dituna moal arék ka Kaputrén deui, seja lunta ngawisit diri, pikeun néangan jatining leumpang ka pamulangan.

Na hiji dadampar ngarandeg rareureuh (kiwari éta tempat disebut Randegan) teu jauh ti tempat kaluarna cai nu ngaburial lir kaluar tina tikoro (kiwari disebut Sanghyang Tikoro sanés Sanghiang Tikoro nu aya di walungan Citarum tapi torowongan alam nu aya di walungan Cijolang nu ngawates antara wewengkon Jawa Barat jeung Jawa Tengah panjangna kurang leuwih 500 metéran).

Maju deui lalampahan, mangsa nu aya harita maju ka sareupna, dina gémbolan dikaluarkeun makuta (kiwari éta tempat katéeah Kampung Kuta), cicirén putri nagari. Bubuara di dinya rada lila, nempatan sédong dina batu (kiwari éta tempat katelah Kampung Sodong), bisa mamprak sila nu tumaninah komo deui pami émok. Timbul kasono na haté hayang lunta, nempo nagara tapi haben ditahan, dikuat-kuatkeun, teu méré béja ka sasaha, nya kitu deui ingkang rama waktos tepang di Cigurandil meupeujeuhan ulah rék mulang deui ka Karajaan. 

Ménding nyidem ngasah diri jeung deui mupus tapak, sangkan teu diudag-udag ku prajurit urang Majapait. Sabab lamun arapaleun urang teu perlaya tangtu urang Majapait teu weléh nyusul sangkan bener-bener urang perlaya pikeun ngamusnahkeun ingkang rama jeung heula, nya nyamuni tina iburna urang sakabéh perlaya, antukna boh ingkang rama Prabu Linggabuana boh kula teu marulang deui ka Kawali, da tinangtu di Galuh aya deui nu mupuhuan, ngan hanjakal, deuleu ku maranéh kabéh kajadianana ngajadikeun nyatru kabuyutan antara Majapait (Jawa) jeung Galuh (Sunda), sanajan enya hal éta kaasup manusiawi, tapi lain éta nu dipiharep.

Euweuh deui nu diseja pikeun nyungsi sajatining diri, éta nu ditéangan, hayang apal ka mana jatining diri pangbalikan. Porosot tarumpah kaménakan, ngaleupaskeun kadunyaan, ngabagawan ngahiap mapag ka nur jatining diri. Teu ngalandi diri, teu némbongkeun diri, da euweuh nu nganyahoankeun yén kuring Dyah Pitaloka. Kula nu nyungsi diri putri sajati terah Galuh Pakuan.

Dina sajeroning ngalalana, hiji wanci kula leumpang semu ngidul meuntas walungan anjog ka hiji mumungggang pasir nu kiwari nelah Dayeuh Luhur (hiji tempat kaasup wewengkon Jawa Tengah), pilemburan nu pinuh ku tangkal kawung. Ari jaganing géto di dinya nelah sidemna Prabu Siliwangi, éta gé tetep miceun-miceun salasah, teu jauh ti dinya peuntaseunana deukeut-deukeut ka pulo Majeti, tapi kula teu nincak ka dinya, mulang deui ka Sédong (kampung Sodong). Hiji mangsa kula lugay ka béh kalér, anjog ka hiji tangkal nu keur pinuh ku buahna, ciibun katojo panonpoé, katempona lir inten (ti harita éta tangkal nelah tangkal saninten). Kungsi deui kula molohok tur ngarasa anéh aya kadu cucukna parondok pisan (ku hal éta di dinya nelah jadi lémbur Kadu Pandak). Kula teu incah balilahan tetep tumetep di sakuriling éta tempat nu kiwari katelah KAMPUNG KUTA, nu teu jauh ti KAMPUNG SODONG ayeuna.

II. SAADEGAN TINA LALAKON 

 Dasar nu geulis teu pupus ku kageulisanana mangsa ngarundaykeun rambutna dina leuwi, bari ngeueum sadadaeun, dampalna napak dina batu. Rambut baseuh diangir, diluluntur ku daun dadap cangkring, diberesihan ku kembang campaka munding seungit ngadalingding satungkebing leuwi, warna-warni kukupu ngurilingan Nyi Putri tedak ménak ti Galuh nu keur ngalunta ngarereb di hiji tempat Sédong pamulihan. Tina éta kajadian unggal taun dina hiji mangsa nu maneuh, kukupu warna-warni ti saban madhab daratang ka éta tempat murulang deui lir kawas nu geus ditulisan, jaganing géto éta tempat katelah PANULISAN (kiwari éta tempat kaasup ka wewengkon Banjar).

III. NGAWISIK DIRI

Mangsa na lumampah, kula ngébréhkeun ka balaréa. Satutas kajadian anu nimbulkeun rasa hémeng dina pikiran, nu nyangkaruk dina batin, nu hésé disingkahkeun, ngemu kapanasaran, jauh tina sawangan tapi nyatana kitu.  Bubat geus ngaguratkeun na jiwa nurih haté kula sangkan neuleuman tina ieu kajadian, murugulna kahayang nu teu sapagodos jeung Ki Lanceuk di Galuh nu teu satuju leumpang milampah pikeun indit ka Majapait, nemonan pangulem Ingkang Rai nu nelah Hayam Wuruk. Kula karék eunggeuh ngarumpak kapamalian awéwé nemonan lalaki, Ahirna kula lumampah, leumpang muru ka béh kidul sangkan anjog ka laut kidul seja muru ka hiji wewengkon, nya Cijulang anu dituju leumpang ngembat kungsi eureun di Jati Tujuh ngarereb di hiji guha bari neda-neda ka nu Agung, Si Nyai Dyah Pitaloka neneda sangkan salamet tepi ka nu dituju wates Galuh nu cirina cai ngocor lir tina tikoro (torowongan alam nu aya di walungan Cijolang nu kiwari jadi wates antara wewengkon Jawa Barat jeung Jawa Téngah). “Anaking Ama lain téga teu babarengan dina lunta, Ama yakin jeung boga kayakinan, hidep bakal tepi ka nu diseja”.  Kula, ahirna tepi ka nu dijugjug nya ka Cijulang tea, di Cijulang tumetep teu mulang ka Kawali, bari kalan-kalan dina sajeroning ngalalakon, sok rajeun Kula leumpang ka séjén wewengkon. 

Ku Nimasgaluh (SKKS 1244)