Sanghyang Siksa Kanda (ng) Karesian



Panganteur
Naskah Sunda kuno (1518 M) Sanghyang Siksa Kanda (ng) Karesian anu disuguhkeun ayeuna,ngahaja ditulis saayana, basa Sunda kuno ditema ku tarjamah bebas, basa Sunda kiwari, ngarah nu maca gampil mahamkeunana.Ieu naskah ngahaja dicutat sacerewelena hasil panalungtikan/tulisan Drs.Atja jeung Drs.Saleh Danasasmita (suwargi), dua inohong budayawan Sunda, ti Sundanologi (Lembaga Penelitian & Pengembangan Kebudayaan Sunda)ieu naskah digarap ku Proyek Pengembangan Permusiuman Jawa barat. Naskah aslina aya di Museum Pusat Jakarta.
Angka-angka romawi dina ieu naskah, nuduhkeun nomer lambar naskah asli ti I nepika XXX. Huruf ng ngahaja dipisahkeun nulisna, keur ngabedakeun kecap kandang jeung kanda + ng, anu dina basa Sunda hartina ge beda.Ieu naskah lontar the kapanggih ti Kabuyutan- Bayongbong-Garut.Maksud disuguhkeun the ngarah Sunda entragan anyar apal kana karya sastra karuhun Sunda.Ieu naskah ditulis di jaman karajaan Pajajaran (1482-1579 M.). Ngarah gampang ngabedakeun, naskah asli disalin make huruf condong, tarjamahna make huruf nangtung. Dur panjak:


I
Ndah nihan warahakna sang sadu,de sang mamet hayu. Hana Sanghyang Siksakanda ng karesian ngaranya,kayatnakna wong sakabeh. Nihan ujar Sang Sadu ngagelarkeun sanghyang siksakanda ng karesian: ini sanghyang dasa kreta kundangeun urang reya.
Asing nu rek nanjeurkeun sasanakreta,pakeuneun heubeul hirup,heubeul nyewana,jadiyan kuras,jadiyan tahun,deugdeug tanjeur jaya prang, nyewana nya uran reya.
Ini byakta sanghyang dasakreta ngaranya,kalangkang dasasila,mayamaya sanghyang dasamarga,kapretyaksaan dasaindriya,pakeun ngretakeun bumi Lambadi bumi tan parek.
Ini pakeun urang ngretakeun bumi lamba, caang jalan,panjang tajur,paka pridana, linyih pipir, caang buruan.Anggeus ma imah kaeusi, leuit kaeusi,paranje kaeusi, huma kaomean, sadapan karaksa, palana ta hurip, sowe waras nyewana sama wong (sa) rat.Sangkilang di lamba,trena,taru lata galuma,hejo lembok tumuwuh sarba pala wowohan,dadina hujan landing tahun,tumuwuh daek,maka huripna urang reya.Inya eta sanghyang sasanakreta di lamba ngarana.
Ini Sanghyang dasakreta, nu dipajarkeun kalangkang sanghyang dasasila, ya mayamaya sanghyang dasamarga ta:Kapretyaksaan na dasaindriya, ini byakta:ceuli ulah barangdenge mo ma nu sieup didenge,kanana dora bancana,sangkan urang nemu mala, nu lunas papa naraka, Hengan lamun kapahayu ma, si nengguh utama si pangreungeu.Mata ulah barangdeuleu, mo ma nu sieup dideuleu, kenana dora bancana, sangkan urang nemu mala na lunas papa naraka, Hengan lamun kapahayu ma, sinengguh utama ning deuleu.Kulit ulah dipake gulangasehan, ku panas ku tiis, kenana dora bancana, sangkan urang nemu malana lunas papa naraka, Hengan lamuna kapahayu ma sinengguh utama bijilna ti letah. Irung ulah salah ambeu, kenana dora bancana, sangkan urang nemu mala, na lunas papa naraka,Hengan lamun kapahayu ma, sinengguh utama bijilna timirung.

Tah ieu nu diajarkeun ku Sang Budiman keur (maranehna)nu neangan kabagjaan.Aya nu disebut Sanghyang Siksakanda (ng) Karesian, nu kudu diperhatikeun ku sarerea.
Saha nu rek ngajegkeun sasanakreta, ngarah bisa lana hirup, lila unggul, ingoningon baranahan,subur pepelakan,salilana meunang dina perang,(sumberna) nyampak di jalma rea(rahayat).
Ieu kanyataan nu disebut sanghyang dasakreta, kalangkang dasasila,ngeunteungan sanghyang dasamarga, wujudna sanghyang dasaindriya,keur hirup di dunya nu lega.
Ieu keur urang ngabagjakeun dunya kahirupan, jalan lening,subur tutuwuhan,cukup sandang, beresih tukangeun imah, beresih buruan. Imah kaeusian, leuit pinuh,kandang hayam kaeusian,huma kaurus,sadapan kapiara,panjang umur,tetep sehat,(sumberna) aya di manusa sadunya. NGalengkepan kahirupan; jukut, tatangkalan,rambat, rungkun hejo subur,tumuwuhna rupaning bubuahan,loba hujan, tatangkalan jarangkung, sabab subur jadina: eta nu disebut sumber kabagjaan dina kahirupan.
Ieu Sanghyang dasakreta,nu disebut kalangkang dasasila,eunteungna dasamarga,wujudna dasaindriya.Ieu kanyataanana; Ceuli ulah ngadenge nu teu pantes didenge, sabab jadi panto cilaka, nyababkeun urang cilaka kana dasar kanistaan naraka. Tapi mun pangdenge kapiara, urang bakal meunang kautamaan tina pangdenge. Panon ulah nempo naon-naon nu teu pantes ditempo,sabab jadi panto cilaka,nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka. Tapi mun panon kapiara urang bakal meunang kautamaan tina panenjo. Kulit ulah dijadikeun sumber kasusah, pedah ku panas jeung tiis, sabab jadi panto cilaka,nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka.tapi mun kulit kapiara, urang bakal meunang kautamaan tina kulit. Letah ulah salah ucap, sabab jadi panto cilaka, nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka, tapi mun letah kapiara, bakal meunang kautamaan tina letah. Irung ulah saambeu-ambeuna, sabab jadi panto cilaka, nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka, tapi lamun irung kapiara urang bakal meunang kautamaan tina irung.

II
Sungut ulah barangcarek , kenana dora bancana na lunas papa naraka,Hengan lamun kapahayu ma sinengguh utama bijilna tina sungut.Leungeun ulah barangcokot kenana dora bancana na lunas papa naraka, Hengan kapahayu ma sinengguh utama bijil t leungeun.Suku ulah barangtincak, kenana dora bancana na lunas papa naraka, Hengan lamun kapahyu ma sinengguh utama bjilna ti suku.Payu ulah dipake keter, kenana dora bancana na lunas papa naraka, Hengan lamun kapahyu ma sinengguh utama bijilna ti payu.Baga purus ulah dipake kancoleh, kenana dora bancana na lunas papa naraka,Hengan lamun kapahayu ma sinengguh bijil ti baga lawan purusa.Ya ta sinangguh dasakreta ngaranna. Anggeus kapahayu ma dora sapuluh, rampes twah na urang reya;maka nguni twah sang dewaratu.
Nihan sinangguh dasaprebakti ngarannya. Anak bakti di bapa,ewe bakti di salaki hulun bakti di pacandaan, sisya bakti di guru,wang tani bakti di wado, wado bakti di mantri, mantri bakti di nu nanganan, nu nanganan bakti di mangkubumi, mangkubumi bakti di ratu, ratu bakti di dewata, dewata bakti di hyang. Ya ta sinangguh dasaprebakti ngarannya.
Baham ulah salah ngomong, sabab jadi panto cilaka,kana dasar kanistaan naraka. Tapi lamun baham kapiara, urang bakal meunang kautamaan tina baham. Leungeun ulah asal nyokot, jdi panto cilaka, nyababkeun urang kna dasar kanistaan naraka. Tapi lamun leungeun kapiara, urang bakal meunang kautamaan tina leungeun. Suku ulah asal nincak, jadi panto cilaka, nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka, tapi lamun lengkah kapiara, urang bakal meunang kautamaan tina suku. Palawangan ulah dipake cabul jadi panto cilaka, nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka. Tapi lamun palawangan kapiara, urang bakal meunang kautamaan tin palawangan. Larangan ulah dipake jinah, jadi panto cilaka, nyababkeun urang kana dasar kanistaan naraka. Tapi lamun larangan kapiara, urang bakal meunang kautamaan ti larangan awewe jeung larangan lalaki.
Tah eta dasakreta. Mun geus bisa ngaraksa dasakalesa mangka sampurna amal balarea, nya kitu deui amal Sang Raja.
Ieu nu disebut dasaprebakti: Anak bakti di bapa, pamajikan bakti di salaki, rayat bakti ka dunungan, murid bakti ka guru, patani bakti ka wado, wado bakti ka mantra, mantra bakti di nu nanganan, nu nanganan bakti ka mangkubumi, mangkubumi bakti ka ratu, ratu bakti ka dewata, dewata bakti ka Hyang.Tah eta dasaprebakti ngarana.

III
Ini na lakukeunesun, talatah sang sadu jati. Hong kara namo sewaya, sembah ing hulun di sanghyang panca tatagata: Panca ngaran ing lima, tata ma ngaran ing sabda, gata ma ngaran ing raga, yata panghayueun sareanana.
Panca aksara guruguru ing janma. Panca aksara ma byakta nu katongton kawreton, kacaksuh ku indriya. Guru ma pananyaan Na urang reya; nya mana dingaranan guru ing janma, sang moha sanggeusna aya bwana.
Ini byaktana, ngarannyaya panca byapara: Sanghyang pretiwi, apah, teja, bayu mwang akasa: carek sang sadu mahapurusa. Eta keh drebya urang. Kangken pretiwi kulit: kangken apah darah,ciduh: kangken teja panon; kangken bayu tulang; Kangken akasa kapala; iya pretiwi di sarira ngaranya. Nya mana dikangkenkeun ku nu mawa bumi, ya mangupati pra rama, resi, disi mwang tarahan.
Ini Pancaputr: pretiwi Sang Mangukuhan, apah Sang Katungmaralah, teja Sang Karungkalah, bayu Sang Sandanggreba, akasa Sang Wretikandayun.
Ini pancakusika: Sang kusika di gunung, Sang Garga di rumbut,Sang Mesti di Mahameru, Sang Purusa di Mandiri, Sang Patanjala di Panjulan.
Lamun pahi kaopeksasanghyang wuku lima(dina)bwana, boa halimpu ikang desa kabeh ngaranya: purba, daksina,pasima,utara, madya.Purba, timur, kahanan hyang isora, putih rupanya: Daksina, kidul, kahanan hyang Brahmamirah rupanya: pasima,kulon, kahanan hyang Mahadewa,kuning rupanya:


Ieu nu kudu dipilampah,amanatan Sang Budiman sajati: ” Hong kara namo sewaya, sembah ing hulun di Sanghyang Panca tatagata. Tah kawajiban teh nyembah sanghyang siwa, sembah kuring ge ka sanghyang Budha nu lima”. Panca hartina lima, tata hartina sabda,gata hartina raga. Eta jalan kasalametan keur sarerea.
Panca aksara (5 huruf suci) nya eta guru manusa. Panca aksara nya eta kanyataan nu katembong jeung karasa (kasaksian) ku indera.Guru teh pananyaan keur balarea,eta sababna disebut Guru manusa. Ayana kabodoan (sasar) teh sanggeus aya (diciptana)dunya.
Ieu kanyataan nu disebut Pancabyapara (5 pamungkus): Sanghyang Pretiwi (taneuh), apah (cai), teja (cahaya), bayu (angin),akasa (awang-awang).Ceuk Sang Budiman manusa utama: Eta milik urang. Nu bisa dipapandekeun kana Pretiwi nya eta kulit, nu dipapandekeun kana cai nya eta getih jeung ciduh, nu dipapandekeun kana cahaya nya eta mata, nu dipapandekeun kana angin nya eta tulang,nu dipapandekeun kana akasa, nya eta sirah. Eta nu disebut Pretiwi dina awak. Mangka diibaratkeun ku nu ngawasa bumi, ngajanggelek jadi para rama (kokolot desa), resi (pandita), disi (ahli ramal jeung obat), tarahan (ahli parahu), jeung Sang Prabu.
Ieu nu (disebut) Pancaputra: Pretiwi, Sang Mangukuhan, apah , Sang Katungmaralah,teja,Sang Karungkalah, Bayu, Sang Sandanggreba, akasa, Sang Wretikandayun.
Ieu nu disebut Pancakusika: Sang Kusika di Gunung, Sang Garga di Rumbut, Sang Mesti di Mahameru,Sang Purusa di Mandiri, Sang Patanjala di Panjulan.
Lamun diingetkeun bari sadar enya-enya, wuku lima di dunya, pasti mamur sakumna nagri. Sakumna nagri ngarana: purba,daksina,pasima,utara,madya,. Purba nya eta wetan,tempat Hyang Isora.Putih warnana.Daksina nya eta kidul,tempat Hyang Brahma,mirah(beureum) warnana. Pasima nya eta kulon,tempat Hyang Mahadewa, Kuning warnana.

IV
Utara, lor, kahanan hyang Wisnu, hireng rupanya: madya, tengah, kahanan hyang siwah,aneka warna rupanya. Nya mana sakitu sanghyang wuku lima dina bwana.
Ini wuku lima di Sang Pandita. Sandi ma karasa situtur, tapa ma karasa si langlang,lungguh ma karasa si pageuh, pretyaksa ma karasa si asembawa, kaleupasan ma karasa madumi tan kaduman,manghingetan tanpa hingga,sakitu wuku lima di mahapandita
Nihan pawwitan ning kreta,sya sang dewata lima. Pahi ngawakan ngaran di maneh, pahi mireungeuh rua di maneh, Hengan lamunna mo karasa ma, kadyangga ning wilut tumemu wilutnya, bener tumemu benerna, Kitu keh eta, ku twah ning janma mana kreta, ku twah ning janma mana na layu.
Ini karma ning hulun, saka jalan urang hulun: karma ma ngaranya pibudieun,ti(ng)kah paripolah saka jalan ngaranya. Maka takut maka jarot, maka atong,maka teuang di tingkah di pitwaheun, di ulah di pisabdaan.
Maka nguni lamun hareupeun Sang Dewaratu pun, maka satya di kahulunan, maka lokat dasa kalesa, boa ruat mala mari papa, kapanggih ning kasorgaan, lamun teu(ng)teuing ngawakan karma ning hulun, kitu eta leuwih madan usya ditindih ukir, di tapa di luhur gunung,: kena palarang ditapa/di/na luhur gajah hunur si(ng)ha, deukeut maha bancana.
Ini twah ing janma,pignaeun na urang reya. Ulah mo turut sanghyang siksakan-

Utara nya eta utara (kaler), tempat hyang Wisnu:Hireng (hideung) warnana. Madya nya eta tengah, tempat hyang Siwa, rupa-rupa warnana.Tah sakitu wuku lima di dunya.
Ieu wuku lima maha pandita: Elmu basa, karasa dina mitutur (ceramah), tapa karasa dina ngalalana, diuk karasa dina kaajegan(teguh), kanyataan karasa dina kasaksian (naon nu katembong), kalepasan(jiwa) karasa (mun mampuh) ngabagi (mere) lain dibagi (dibere): Mereb inget (ngelingan) kana bebeneran, tanpa wates. Sakitu wuku lima di maha pandita.
Ieu pangkal kasajahtraan,maranehna Sang Dewata lima: Kabeh mijalma (ngajanggelek) dina ngaran maneh/ngaran urang, sarerea nempo rupa anjeun (rupa urang), tapi mu teu karasa ayana, cara liuk(mengkol) panggih jeung liukna,empeng panggih jeung lempengna. Kitu tah. Sajahtra karana gawe manusa, karana gawe manusa keneh mangka sangsara/cilaka.
Ieu pagawean amba/rahayat,keur jalan urang ngabdi.Digawe teh hartina melak budi, tingkahlaku nu jadi jalanna. Kudu sieun kudu keueung,kudu hormat,kudu ajrih dina tingkahparipolah,dina pagawean,dina rengkak jeung ucapan.
Tah kitu mun aya hareupeun raja: kudu stya dina ngabdi, kudu bersih (ngajaga) panto nu sapuluh(10 indera), pasti mo aya noda mo aya kahinaan., manggihan kasampurnaan.Mun enya-enya ngalaksanakeun tugas sabage amba/bawahan.Mangka nu kitu leuwih alus batan umiur saluhur pasir, tapa di luhur gunung,sabab teu meunang tapa dina hulu gajah atawa tonggong singa, babari meunang cilaka.
Ieu kalakuan manusa nu mangpaat keur balarea. Kade ulah mengpar tina Sanghyang siksakan-

V
da ng karesian. Jaga rang dek luput pancagati, sangsara.mulah carut mullah sarereh, mulah nyangcarutkeun maneh,kalingana nyangcrutkeun maneh ma ngaranya: nu aya dipajar hanteu, nu hantu dipajar inya, nya karah (e)dapna ma kira-kira,Budi-budi ngajerum mijaheutan, eta byaktana nyangcarutkeun maneh ngaranya.Nyangcarutkeun sakalih ma ngaranna, mipit mo amit, ngala mo menta, ngajuput mo sadu; maka nguni tu tunumpu, maling,ngetal,ngabegal,sing sawatek cekap carut, ya nyangcarutkeun sakalaih ngaranna.
Sanguni tu meor, ngodok,nyepet,ngarebut,ngaorogoh,papanjingan; maka nguni ngotokngowo di pamajikan,di panghulu tandang, maka nguni di tohaan di maneh. Itu leuwih mulah dipiguna,di pitwah ku urang hulun,ulah mo pake na sabda atong teuang guru basa, bakti suksila di pada janma, di kula kadang baraya.
Maka nguni di tohaan urang, suku ma pake di sila, leungeun ma poake umun.Jaga rang pacarek deung menak deung gusti, deung buhaya ing kalih: deung estri larangan,maka nguni deung tohaan urang, jaga rang dipiguhakeun,mulah surah di tineung urang, sanguni salah tembal,kajeueung semu mo suka ku tohaan urang; ulah, pamali bisi urug beunangdi tapa, hilang beunang cakal bakal, bisi leungit batri hese,kapangguh ku sanghyang jagat sangsara,katigraha ku sang dewaratu.
Dang karesian, ulah leupas tina Pancagati (5 kaayaan asli), ngarah teub sangsara; ulah nipu, ulah pipilueun (babari katularan sifat jahat),ulah nipu diri sorangan, nu disebut nipu diri sorangan teh; nu bener disbut lain, nu lain disebut bener. Tabiatna salilana jijieunan. Pagawean mitnah jeung nganyerikeun hate batur, eta kanyataan nu disebutv nipu diri sorangan.
Nu disebut nipu batur nya eta; metik/mipit teu amit/, menta teu bebeja,mulung/nyokot teu mere nyaho, nyakitu deui; ngarampas,maok,ngarebut,ngabegal/ngarampog, kabeh kaasup pagawean nipu (jahat).Eta nu disebut nipu batur. Nya kitu deui ngalejokeun,ngodokan saku batur, nyopet,ngarebut,maok/ngagurayang harta jalma nu keur sare, asup ka imah batur(tanpa permisi),oge tuluy cicing di dunungan, gegeden,jeung di raja urang. Laku kitu leuwih-leuwih ulah dipilampah,ulah dilakukeun sabage hamba. Ulah ninggalkeun tutur saur nu teu hormat,sopan,pantes,basajan,depe-depe,santun ka sasama jeung ka kulawarga/baraya.
Kitu kuduna sikep ka raja urang; suku kudu dipake sila,leungeun dipake nyembah. Mun urang ngomong jeung menak, jeung dunungan nu boga tanah,jeung sakabeh pangajeg hokum,jeung awewe larangan(aya nu boga),nya kitu deui jeungv raja urang; Mun urang dipercaya, nyekel rusiah,ulah hianat kana kasatyaann urang,nya kitu mun salah ngajawab, beungeut ulah katembong bangkenu ku raja.Ulah. Pamali! Matak runtag hasil urang tatapa,leungit jasa nini-aki, leungit beunang urang hese cape.Bakal sangsara, diusir ku sang raja (Asep Idjuddin)

Comments

Popular posts from this blog

NGARAN PAPARABOTAN JEUNG PAKAKAS

Masrahkeun Calon Panganten Pameget ( Conto Pidato )

Sisindiran, Paparikan, Rarakitan Jeung Wawangsalan katut contona